Spoor warmte

Wat wilden we bereiken?

Een groot aandeel van het huidige energieverbruik (en CO ₂ -uitstoot) in de stad hangt samen met het  invullen onze warmtevraag vanuit aardgas. Door alternatieve (hernieuwbare) bronnen  in te zetten in plaats van aardgas kan een grote bijdrage aan de CO ₂ -reductie in de gemeente worden geleverd.

Mogelijkheden voor duurzame warmte zijn:

• Benutten van aardwarmte (ondiep en diep);
• Optimale inzet warmte koudeopslag (wko) in combinatie met warmtepompen;
• Gebruik lucht warmtepompen (al dan niet in hybride opstelling (= met cv ketel)) beperken tot alleen daar waar mogelijk zonder (geluids) hinder;
• Het benutten van restwarmte binnen de gemeente;
• Bekijken mogelijkheden restwarmte van buiten de gemeentegrenzen;
• Nieuwe potentie door productie bio-, groengas in de landelijke gebieden;
• Warmte uit het riool (riothermie);
• Warmte uit oppervlaktewater;
• Warmte uit regionale biomassa;
• Warmte van de zon (zonthermische warmte).

Wat hebben we hiervoor gedaan?

Actieplan warmte
In 2018 hebben wij de routekaart Groningen CO ₂ -neutraal 2035 vastgesteld. Hierin zijn ook onze noodzakelijke ambities rondom warmte en warmtenetten vastgelegd. In het model van de routekaart wordt er gerekend op de aansluiting van meer dan 50.000 woningequivalenten op warmtenetten, die van hernieuwbare warmte voorzien worden.

Omdat er op dit moment een impasse is rondom gebruik van warmte uit geothermie, is WarmteStad op zoek gegaan naar alternatieve warmtebronnen voor het eerste deel van het warmtenet op Zernike en in Paddepoel Noord. Na een zorgvuldig afwegingsproces op basis van onder andere duurzaamheid en kosten wordt nu uitgegaan van beschikbare restwarmte uit twee nabijgelegen datacentra. Daarnaast hebben WarmteStad, de gemeente, de provincie en een zonnesysteemontwikkelaar onderzoek uitgevoerd naar het gebruik van zonnewarmte van het slibdepot Dorkwerd. Vanaf half november levert WarmteStad warmte via het warmtenet. Op dit moment krijgen meer dan 3.500 woningequivalenten via WarmteStad warmte en/of koude geleverd.

Ook zijn wij samen met de Gasunie, Groningen Seaports, Gemeente Delfzijl, Enexis/Enpuls en Warmtestad gestart met een haalbaarheidsonderzoek naar gebruik van restwarmte uit de Eemshaven en de havens van Delfzijl (Eemsdelta). Deze restwarmte kan mogelijk geothermie vervangen. Een eerste onderzoek heeft uitgewezen dat er meer dan voldoende warmte in het Eemsdelta gebied aanwezig is om de gehele gemeente van warmte te voorzien. Het verdiepende haalbaarheidsonderzoek moet duidelijkheid geven over de noodzakelijke (rand)voorwaarden om te komen tot een betaalbaar en duurzaam warmtesysteem voor zowel Groningen als Delfzijl. In 2019 komen hiervan de eerste resultaten beschikbaar.

Het afgelopen jaar zijn wij in samenwerking met Stadsbeheer en de waterschappen gestart met een aantal onderzoeken naar het gebruik van warmte uit oppervlaktewater. Een van de onderzoeken richt zich op de vraag of in de zomer oververhitte vijvers gekoeld kunnen worden en de warmte daarvan gebruikt kan worden in de gebouwde omgeving. Voor de eilanden in de wijk Reitdiep wordt onderzocht of individuele woningen verwarmd kunnen worden met water uit het Reitdiep. Verschillende scenario’s worden hiervoor onderzocht.

In het kader van regie op de ondergrond zijn in 2018 WKO (warmte koude opslag) interferentiegebieden aangewezen en door college en raad vastgesteld. Met dit besluit heeft de gemeente regie op het gebruik van bodemenergie. Het gaat hierbij onder andere om maximaal gebruik van bodemenergie in de nieuwe ontwikkelingen in de Eemskanaalzone, Suikerunieterrein, Stationsgebied, Westpoort, Europapark, Ebbingekwartier, maar ook het UMCG, het Martiniziekenhuis, Zernike, Binnenstad en de wijk Reitdiep. Het WKO-systeem van WarmteStad op het Europapark is vanwege de toegenomen vraag in 2018 uitgebreid met meer bronnen en zal naar verwachting in 2019 nog verder uitgebreid gaan worden.

Het gebruik van luchtwarmtepompen is toegenomen in Groningen. Hoewel exacte getallen niet beschikbaar zijn, weten we dat luchtwarmtepompen vooral in nieuwbouw worden toegepast (Meerstad). Op enkele plaatsen veroorzaken de buitenunits geluidsoverlast. Dit heeft tot klachten geleid bij de Ombudsman. Het Dutch Heat Center onderzoekt in opdracht van de gemeente en het ministerie van Binnenlandse Zaken hoe dit kan en hoe dit kan worden voorkomen.

In 2018 hebben we het volgende gedaan:

• Het eerste gedeelte van warmtenet Noordwest op Zernike is door WarmteStad aangelegd en sinds november 2018 wordt er warmte geleverd. Dit net wordt dit jaar uitgebreid naar Paddepoel Noord en gaat daarna verder naar Selwerd;
• Warmtestad heeft de zoektocht naar alternatieve hernieuwbare warmtebronnen voor warmtenet Noordwest afgerond. Naast tijdelijke levering vanuit een warmtekrachtkoppeling (elektra + warmte) en gasketels wordt gewerkt aan opwaarderen van restwarmte uit twee datacenters. Deze restwarmte is voldoende voor ongeveer 5.000 woningequivalenten en kan op termijn doorgroeien.
• Regiegebieden WKO-systemen binnen de gemeente zijn door college en raad vastgesteld;
• In de nieuwbouwontwikkelingen Stationsgebied, Suikerunieterrein en Eemskanaalzone worden de mogelijkheden van collectieve WKO-systemen meegenomen;
• Voor het Stationsgebied is een masterplan bodemenergie gemaakt en vastgesteld;
• Het collectieve systeem van Warmtestad op het Europapark is vanwege toenemende vraag uitgebreid. Door nieuwbouw in 2019 zal ook het systeem in de Grunobuurt worden vergroot;
• Aanleg riothermiesysteem voor zwembad De Papiermolen is afgerond. Dit systeem gaat in voorjaar 2019 warmte leveren aan het dan gerenoveerde zwembad;
• Het Dutch Heat Centre (Kenniscentrum warmte) heeft de eerste onderzoeksprojecten in uitvoering. In 2018 zijn meer partijen (zoals de Gasunie) verbonden aan dit initiatief;
• Op twee plaatsen is onderzocht of warmte uit oppervlaktewater een bijdrage kan leveren aan nieuw aan te leggen warmtesystemen;
• In Paddepoel Noord heeft een samenwerking tussen Grunneger Power en Paddepoel Energiek geleid tot het oprichten van de warmtecoöperatie 050 buurtwarmte;
• In de wijk Lewenborg zijn bewoners zelf gaan onderzoeken wat voor mogelijkheden zij op het gebied van verwarmen hebben. Zij hebben daarbij onder andere contact met de rioolwaterzuiveringsinstallatie van Noorderzijlvest in Garmerwolde;

Wijkenergieaanpak
In zeven wijken in de stad hebben wij een start gemaakt met het maken van wijkenergietransitieplannen. Voor de wijken Paddepoel Noord en Selwerd hebben wij een plan ingediend voor de ‘proeftuinen’ aardgasvrije wijken van het ministerie Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK). In deze ‘proeftuinen’ doen gemeenten kennis en ervaring op om bestaande wijken haalbaar en betaalbaar te verduurzamen. Minister Ollongren (BZK) heeft op basis van dit plan een rijksbijdrage van 4,8 miljoen euro toegekend voor maatregelen om de wijken Paddepoel Noord en Selwerd aardgasvrij te maken. Wij werken nu de plannen uit om met dit geld zoveel mogelijk woningen aardgasvrij te maken. Uitgangspunt is minimaal 500 particuliere woningen. Wij streven ernaar om 1.000 woningen aardgasvrij te krijgen. Naar verwachting zullen de meeste woningen dan kostenneutraal kunnen aansluiten op het warmtenet van Warmtestad.  

In 2018 hebben we de pilot energietransitieplannen (ETP’s) afgerond. Voor dit project hebben we een database met relevante gegevens en een Gis-kaartensysteem opgezet. Beide verschaffen veel inzicht in de mogelijkheden om wijken van het aardgas af te krijgen. Tevens hebben we de opzet van een ETP uitgewerkt. Uit de evaluatie van het project kwam duidelijk naar voren dat het noodzakelijk is om ook gebruik te maken van een model om de keuze voor een warmtesysteem in een wijk goed te kunnen onderbouwen. Ongeveer gelijktijdig in 2018 werd een project afgerond waarin we met behulp van het Energie Transitiemodel (ETM) van Quintel drie wijken in de stad hebben doorgerekend om te bepalen welk alternatief voor aardgas het meest geschikt is in die wijk om de gebouwde omgeving te verwarmen. Dat traject hebben we samen met bewoners in die wijken doorlopen.

Beide projecten hebben de basis gelegd voor de wijkenergieaanpak. De afgelopen periode is ‘geoefend’ in een aantal wijken: Paddepoel, Reitdiep en de Noorderplantsoenbuurt. Op basis van deze ervaringen zijn er drie scenario’s geformuleerd die toepasbaar zijn in de hele stad. De keuze van welk scenario de meest geschikte is wordt bepaald door het bouwjaar van de woningen. Een hybride systeem voor de oudere wijken met woningen met een erg lage energetische kwaliteit. Hier komt waarschijnlijk een mix van aardgas en luchtwarmtepompen. Een warmtenet voor de wijken met woningen die gebouwd zijn tussen 1950 en 1970. En voor de nieuwere wijken met woningen met een betere energetische kwaliteit kiezen we voor all electric . Nieuwe woningen kunnen door de betere isolatie met lage temperatuur verwarmd worden, bijvoorbeeld door gebruik van warmtepompen.

De aanpak wordt geknipt in vier stappen: 1) het opstellen van een wijkvisie 2) het schrijven van een wijkenergieplan 3) een uitvoeringsplan en 4) de uitvoering. Bij iedere stap betrekken we de bewoners van een wijk zoveel mogelijk bij het nemen van de stap en elke stap wordt afgerond door besluitvorming door de gemeenteraad. Dit doen we door te werken we met een back- en een front-office. De back-office is in feite een bundeling van alle relevante energiekennis en beleid en levert input aan de front-office. Deze front-office is de samenwerking tussen de gemeente, Grunneger Power en Groningen Woont Slim en gaat actief de wijken en buurten in en werkt met bewoners aan een wijkenergievisie . De volgende stap is dit samen met de buurt verder uitwerken tot wijkenergieplan , waarin wordt vastgelegd wanneer de wijk van het aardgas gaat en hoe de woningen in de toekomst verwarmd gaan worden. Op dit moment werken we aan de planning om de komende jaren voor iedere wijk een energieplan te maken. De wijkenergieaanpak moet ertoe leiden dat in 2035 de gemeente Groningen aardgasvrij is.

Vanuit de backoffice is het project ‘Openingsbod’ gestart. In dit traject werd met behulp van twee modellen (ETM van Quintel en Cegoia van CE Delft) iedere buurt in de nieuwe gemeente Groningen geanalyseerd. Dit heeft veel waardevolle gegevens en inzichten opgeleverd die uitgewerkt gaan worden in een Transitievisie Warmte , met daarin een planning van wanneer welke wijk van het aardgas afgaat en wat het alternatief daarvoor wordt. Het geeft daarmee de volgorde aan wanneer we als gemeente de wijken ingaan om met bewoners wijkenergieplannen te maken.

Conclusie

Warmte vormt op gemeentelijk niveau (naast besparen) de ruggengraat van de stedelijke energietransitie. In 2017 zijn een aantal warmteprojecten in uitvoering gegaan. We verwachten veel van de wijkenergietransitieplannen, hiermee kunnen we samen met de betreffende wijkbewoners een blik werpen op een energieneutrale en aardgasvrije toekomst. En daarmee samen de noodzakelijke stappen gaan zetten. Hiervoor zullen via het nieuwe Klimaatakkoord aanvullende taken en bevoegdheden voor gemeenten nodig zijn, ook om de lasten voor bewoners met een smalle beurs te beheersen.