Een goede gezondheid is voor alle mensen van belang. Gezondheid maakt dat mensen zich goed voelen en actief aan de samenleving mee kunnen doen. Omgekeerd is het voor de samenleving van belang dat mensen gezond zijn en de regie hebben over hun eigen gezondheid. In die zin staat gezondheidsbeleid niet op zich zelf. Ons gezondheidsbeleid versterkt en draagt bij aan de verschuiving naar preventie in onze andere beleidsvelden. Tegelijkertijd hebben de interventies die we plegen in het kader van onze andere beleidsvelden op hun beurt weer een positief effect op de gezondheid van de inwoners van onze stad. Als gemeente staan we voor een aantal uitdagingen. De gemiddelde levensverwachting in Nederland neemt toe, ook in Groningen. We worden steeds ouder, de bevolking vergrijst. We zien ook dat Groningers gemiddeld een kortere levensverwachting hebben dan gemiddeld in Nederland. Bovendien zien we binnen onze gemeente gezondheidsverschillen tussen bevolkingsgroepen en tussen wijken. Armoede vormt een hardnekkig probleem en de bevolkingsgroei betekent dat de leefkwaliteit in onze stad onder druk komt te staan. Meer drukte op straat, minder bomen en groen. Hoe houden we onze stad leefbaar en aantrekkelijk voor iedereen.

In november 2017 zijn de Healthy Ageing Visie en het gezondheidsbeleid Groningen Gezond 2018-2021 vastgesteld. De ambitie is dat iedereen, jong en oud, gezonder door het leven gaat en gezonder oud wordt. Om onze ambitie te bereiken is een samenhangende aanpak nodig, meer samenwerking met bewoners en organisaties en meer gebruik van kennis. De focus ligt 1) op een gezonde omgeving, die de gezondheid van onze inwoners beschermt, bevordert en een gezonde leefstijl gemakkelijker maakt 2) de wijken met het grootste gezondheidspotentieel 3) op gezonde jeugd, als onderdeel van Positief Opgroeien en 4) versterken  verbinding tussen het sociaal domein en eerstelijnsgezondheidszorg.
We nemen het concept van Positieve Gezondheid als uitgangspunt. Hierbij staat eigen regie en sociale veerkracht van bewoners centraal. Het bevorderen van de gezondheid en welbevinden kan niet (alleen) georganiseerd worden door de overheid of instellingen. Het is een proces dat meer bottom-up ontstaat en waarbij bewoners en verschillende partijen en beleidsdomeinen bij betrokken zijn.
In dit hoofdstuk beschrijven we welke maatregelen en acties we hebben uitgevoerd in het kader van het gezondheidsbeleid.

Wat wilden we bereiken in 2018?

• Gezondheid meer verbinden aan het sociale, fysieke en economische domein. De zes kernwaarden - Actief Burgerschap, Bereikbaar Groen, Actief Ontspannen, Gezond Verplaatsen, Gezond Bouwen en Gezonde Voeding - zijn daarbij leidend;
• Een samenhangende aanpak ontwikkelen in de wijken met het grootste gezondheidspotentieel samen met bewoners en partners in de wijk;
• Extra inzet op een gezonde jeugd (één van de pijlers van Positief Opgroeien) door samen met partners in de Geboortezorg de keten verder te versterken en de JOGG-aanpak uit te breiden naar andere wijken;
• Opstellen van een dienstverleningsovereenkomst (DVO) met de GGD waarin afspraken zijn opgenomen hoe de GGD optimaal kan bijdragen aan het realiseren van onze doelen.  

Wat hebben we hiervoor gedaan?

Gezonde leefomgeving met G6 als leidraad

• Zes kernwaarden (G6) vormen de leidraad voor een gezonde stad. Deze G6 worden vertaald in al onze gemeentelijke programma’s en projecten. In 2018 zijn ‘aanjagers’ gestart om de verbinding te leggen tussen het sociale en fysieke domein. Deze aanjager/verbinder legde de relaties tussen de G6 en andere gemeentelijke programma’s (Energie, Duurzaamheid, Leefomgeving, Wonen), met de Veiligheidsregio (uitgaansdrugs) en met een aantal grote fysieke projecten (Stationsgebied, Wonen, Suikerunieterrein, Oosterhamriktrace).
• Op verschillende manieren hebben we de zes kernwaarden bij een breder publiek geïntroduceerd. We organiseerden samen met de Akkoordorganisaties, HealthyNorthern Netherlands en andere partijen: een ’Man Made Blue Zone’ tijdens Koningsdag, een Healthy Ageing Week, activiteiten voor kinderen en een lezingenavond voor volwassenen tijdens Noorderzon, presentatie van de G6 en de wijkaanpak in ‘Blue Zone Selwerd’  tijdens Let’s Gro, gastcolleges bij de Rijks Universiteit Groningen (Faculteiten Gedragswetenschappen, Economie & Bedrijfskunde en Ruimtelijke Wetenschappen).
• De samenwerking met de kennisinstellingen is versterkt onder meer door gezamenlijk externe subsidies binnen te halen voor Paddepoel, door samen te kijken hoe we de effecten van ons brede beleid in de wijken te kunnen meten.
• Rookvrije generatie: In 2018 deden we een groot medewerkers-onderzoek in onze eigen organisatie om onder meer het draagvlak voor een rookvrije organisatie te peilen, besloot de gemeenteraad de APV te wijzigen zodat het mogelijk wordt rookvrije zones aan te wijzen, leverden we een substantiële bijdrage aan het landelijke Preventieakkoord van het ministerie van VWS, werd de lokale coalitie verder uitgebreid en werd het aantal rookvrije locaties in de stad verder uitgebreid (scholen, speeltuinverenigingen, sportverenigingen, ziekenhuizen etc.).

Extra inzet in de wijken met grootste gezondheidspotentieel Zie ook paragraaf 1 Integraal gebiedsgericht werken
De gebiedsgerichte aanpak biedt grote kansen om een gezonde en veerkrachtige wijk te realiseren. Samen met bewoners en partners in de wijk bekijken we wat waar nodig is en waar kansen liggen. Daarbij wordt de verbinding gelegd tussen het sociaal domein (onder andere armoede, participatie, leefstijl) en het fysieke domein (leefomgeving).

• Het afgelopen jaar lag de focus op ‘Blue Zone Wijk’ Selwerd, inmiddels omgedoopt tot ‘Sunny Selwerd’, waar met vele partners (zoals corporaties, scholen, Wijkbedrijf, Wijkplatform, WIJ, zorginstellingen en SKSG ) werd gestart met de brede gezonde stadsaanpak. Dit resulteerde onder meer in het Wijkplan Sunny Selwerd (uitgangspunt: alles wat er in de wijk gebeurt moet bijdragen aan de gezondheid en het welbevinden van de wijkbewoners) en de aanzet voor een overkoepelend sociaal Plan van Aanpak ( Selwerd Gelukkig en Gezond ) voor de wijk. De G6 worden concreet vertaald in allerlei projecten in de wijk die de sociale en fysieke leefomgeving verbeteren (aantrekkelijk groen, 30 km zones, veilige oversteekplaatsen, wandel en fietsroutes, moestuinen, pluktuinen, buurtrestaurants, buurttaxi etc.). Voor het onderzoek naar de effectiviteit van deze aanpak stelde ZonMw eind 2017 een subsidie beschikbaar voor een periode van vier jaar. De inmiddels door de RUG aangestelde promovenda is in 2018 aan de slag gegaan en maakt deel uit van het kernteam Selwerd. Eerder dat jaar presenteerde de gemeente deze aanpak tijdens een internationale conferentie over Blue Zones van de RUG over Blue Zones van de RUG en bijeenkomsten van Platform 31.  De Healthy Ageing Visie en ‘Blue Zone Selwerd’ werden in 2018 door de VNG landelijk als voorbeeldproject in het sociaal domein geselecteerd.
• Ook in de andere drie wijkvernieuwingswijken Beijum, Indische Buurt/de Hoogte en de Wijert is een start gemaakt met de uitwerking van de wijkvernieuwingsplannen.

Positief Opgroeien/pijler gezond Zie ook beleidsveld 4.1.3 Positief opgroeien
We hebben ingezet op een gezonde jeugd (één van de pijlers van Positief Opgroeien) met focus op een Gezonde start en Gezonde leefstijl (gezonde voeding & bewegen).

Gezonde start

In 2018 is door de samenwerkende partners in de geboortezorg via de werkgroep ‘Zwangeren Centraal’ opnieuw gewerkt aan versterking en verbetering van de ketenzorg voor kwetsbare zwangeren. Doel is kwetsbare zwangeren sneller te signaleren en de juiste hulp te bieden . Er is onder andere gestart met een pilot ‘Warme overdracht tussen de kraamzorg en jeugdgezondheidszorg (JGZ) bij gezinnen in kwetsbare situaties’.
Eind 2018 is het programma Nu Niet Zwanger van start gegaan. Dit programma heeft tot doel om kwetsbare (potentiële) ouders, voor wie het op dit moment in hun leven even niet handig is om een kind te krijgen, zelf een keuze te laten maken voor anticonceptie. In 2018 hebben we in nauwe samenwerking met de partners in de geboortezorg, de GGD en WIJ Groningen, als één van de eerste gemeenten in Nederland het programma Nu Niet Zwanger naar Groningen gehaald. Door het grote commitment van de betrokken partners in Groningen, kon snel ingehaakt worden op de landelijke uitrol van dit programma en zijn de voorbereidingen voor implementatie per 2019 tijdig gereed gekomen. Doel is om jaarlijks minimaal 80 kwetsbare vrouwen via het programma te bereiken.

Gezonde leefstijl Zie ook paragraaf 1 Integraal gebiedsgericht werken
De aanpak Jongeren Op Gezond Gewicht (JOGG-aanpak) is in 2018 succesvol uitgebreid van de pilot in Selwerd (met Paddepoel en Tuinwijk), naar de twee wijkvernieuwingswijken Beijum en Indische Buurt/de Hoogte, waar JOGG fungeert als verbindingsinstrument tussen het fysieke en sociale domein. Er is gezamenlijke inzet van betrokken wijkpartijen zoals onderwijs, opvang, sport, zorg, welzijn en lokale ondernemers om de fysieke en sociale leefomgeving gezonder te maken en de gezonde keuze met elkaar gemakkelijker te maken. De JOGG-aanpak is vooral een brede preventieve aanpak, in nauwe samenwerking met ouders en kinderen. De JOGG aanpak werkt niet volgens een standaard recept, maar verbindt wijkprofessionals met bewoners en ondernemers en sluit aan bij de behoefte in de wijken. Met elkaar wordt een plan van aanpak gemaakt, dat dus van wijk tot wijk verschilt. De JOGG aanpak wordt nog niet in elke wijkvernieuwingswijk en nog niet in elke focuswijk Positief Opgroeien als instrument ingezet. Er zijn daartoe wel voorbereidende stappen gezet in 2018. Vanuit de wijken neemt de vraag naar de JOGG aanpak toe, onder andere vanuit de Oosterparkwijk, Wijert en Lewenborg.

Samenwerking eerstelijnsgezondheidszorg

De samenwerking met de eerste lijn hebben we op verschillende manieren versterkt:

• De methodiek Welzijn op Recept, die eerder een pilotstatus had, is in 2018 een structureel onderdeel geworden binnen Gezondheidscentrum Lewenborg. Een succesvolle samenwerking waarbij huisartsen en andere eerstelijns professionals doorverwijzen naar de welzijnscoach (WIJ) wanneer problemen niet alleen medisch van aard zijn maar ook een psychosociaal aspect hebben. Inwoners ervaren meer eigen regie en geluk in hun leven. In 2019 worden stedelijke uitrol mogelijkheden onderzocht.
• Daarnaast worden digitale tools ingezet, zoals ZorgMail (voor beveiligde informatie-uitwisseling tussen het medische en sociale domein) en Zorgdomein (WIJ als onderdeel in het verwijzingssysteem van huisarts). Zorgdomein bevindt zich nog in een pilot-fase en is in twee wijken gestart (Hoogkerk en Vinkhuizen).
• Door de inzet van Ondersteuner Jeugd & Gezin (OJG) in de wijken Vinkhuizen, De Held en Hoogkerk, Korrewegwijk, Beijum en Selwerd.
• Ook bij de JOGG-aanpak en bij Geboortezorg wordt samengewerkt met de eerstelijnsgezondheidszorg.

Opstellen dienstverleningsovereenkomst met de GGD
In 2018 hebben we een dienstverleningsovereenkomst met de GGD opgesteld voor 2019. Hierin zijn afspraken opgenomen op welke wijze de GGD kan bijdragen om onze doelen te behalen. Het betreft onder meer afspraken over de inzet van de jeugdgezondheidszorg en de verbinding met WIJ, over de inzet van de expertise op het gebied van medische milieukunde.
Ook zijn afspraken gemaakt over de extra inzet van de GGD (gemeente specifieke taken).

Conclusie

Onze ambitie op het gebied van gezondheid hebben we niet binnen een paar jaar gerealiseerd, dat is een kwestie van lange adem. In 2018 zijn er mooie en belangrijke stappen gezet door de verbinding met het fysieke domein, met de gebiedsgerichte aanpak, de verdere uitrol van Positief Opgroeien en JOGG en de samenwerking met de eerstelijnsgezondheidszorg.